Η χαρτογράφηση σπίλων αποτελεί μια σημαντική προληπτική εξέταση, ιδιαίτερα σε άτομα με αυξημένο αριθμό ελιών στο σώμα τους. Συνεχώς παρατηρούμε ότι στο δέρμα μας αναπτύσσονται ολοένα και περισσότεροι σπίλοι (ελιές), κάτι που συνήθως δεν είναι λόγος ανησυχίας, αφού πρόκειται για τις πιο κοινές καλοήθεις βλάβες του ανθρώπινου σώματος. Σχεδόν όλοι οι ενήλικες έχουν από 10 έως 40 σπίλους, με τα άτομα ανοιχτόχρωμου δέρματος να παρουσιάζουν ακόμη περισσότερους. Υπάρχουν διάφορα είδη σπίλων, που διαφέρουν σε μορφή, χρώμα, σχήμα και μέγεθος. Οι κοινοί σπίλοι είναι συμμετρικοί, στρογγυλοί ή οβάλ, σε αποχρώσεις του μπεζ, καφέ ή του φυσικού χρώματος του δέρματος και συνήθως δεν ξεπερνούν το μισό εκατοστό.

Αυτοί εντοπίζονται κυρίως σε περιοχές εκτεθειμένες στον ήλιο, όπως το πρόσωπο, ο θώρακας, τα χέρια και τα πόδια. Αν και συνήθως δεν πρόκειται για παθολογικό φαινόμενο, η χαρτογράφηση σπίλων συνιστάται ώστε να εντοπίζεται έγκαιρα οποιαδήποτε ύποπτη μεταβολή.

Τι είναι η χαρτογράφηση σπίλων και γιατί είναι απαραίτητη;

Η χαρτογράφηση σπίλων είναι μια σύγχρονη, ανώδυνη και ασφαλής εξέταση που χρησιμοποιείται ευρέως για την πρόληψη και την έγκαιρη διάγνωση του καρκίνου του δέρματος. Μέσα από τη διαδικασία αυτή, ο δερματολόγος καταγράφει λεπτομερώς όλους τους σπίλους (γνωστούς και ως ελιές) στο σώμα, δημιουργώντας έναν πλήρη και ακριβή ψηφιακό χάρτη. Οι εικόνες αυτές αποθηκεύονται και αξιοποιούνται σε μελλοντικούς ελέγχους, ώστε να ανιχνευθούν τυχόν αλλαγές που θα μπορούσαν να είναι ύποπτες για κακοήθεια. Η διαδικασία είναι ιδανική για όλους, ανεξαρτήτως ηλικίας, καθώς δεν περιλαμβάνει ακτινοβολία και δεν επιβαρύνει τον οργανισμό.

Τι είναι οι σπίλοι και πώς δημιουργούνται;

Στην ιατρική ορολογία, οι κοινώς γνωστές «ελιές» ονομάζονται σπίλοι. Πρόκειται για περιοχές του δέρματος όπου υπάρχει αυξημένη συγκέντρωση μελανοκυττάρων, δηλαδή των κυττάρων που είναι υπεύθυνα για την παραγωγή μελανίνης, της χρωστικής που καθορίζει το χρώμα του δέρματος. Οι σπίλοι εμφανίζονται συχνότερα ως μικρές καφέ, μαύρες ή ροζ κηλίδες, χωρίς να προκαλούν συνήθως προβλήματα. Ο αριθμός τους στο σώμα ποικίλλει, καθώς ένας μέσος ενήλικας διαθέτει από 10 έως 50 σπίλους. Κάποιοι από αυτούς είναι συγγενείς, δηλαδή υπάρχουν από τη γέννηση, ενώ άλλοι είναι επίκτητοι και εμφανίζονται σταδιακά με την πάροδο του χρόνου, κυρίως λόγω της υπερβολικής έκθεσης στον ήλιο. Οι σπίλοι διαφέρουν ως προς το μέγεθος, το σχήμα και το βάθος, και μπορεί να είναι επιφανειακοί (επιδερμικοί), να περιέχουν σμηγματογόνους αδένες, να έχουν μπλε απόχρωση (κυανοί σπίλοι) ή να παρουσιάζουν άτυπα χαρακτηριστικά (δυσπλαστικοί σπίλοι). Παρότι οι περισσότεροι είναι ακίνδυνοι, ορισμένοι μπορούν να αποτελέσουν το σημείο εκκίνησης για δερματικές κακοήθειες.

Πώς πραγματοποιείται η χαρτογράφηση σπίλων;

Η διαδικασία της χαρτογράφησης είναι ιδιαίτερα σημαντική, διότι συνδυάζει την προσεκτική κλινική παρατήρηση με τη σύγχρονη τεχνολογία. Ο δερματολόγος καταγράφει ψηφιακά την κατάσταση του δέρματος και αποθηκεύει φωτογραφίες υψηλής ανάλυσης όλων των σπίλων. Έτσι, καθίσταται δυνατή η σύγκριση των ευρημάτων σε βάθος χρόνου, με σκοπό να ανιχνευθούν εγκαίρως οποιεσδήποτε αλλαγές. Σε κάθε επανεξέταση, γίνεται ανάλυση πιθανών αλλαγών στο μέγεθος, στο σχήμα, στο χρώμα ή στη δομή των σπίλων. Η διαδικασία πραγματοποιείται σε ιατρείο, με τη χρήση ειδικού εξοπλισμού και χωρίς καμία επιβάρυνση για τον οργανισμό, καθώς δεν χρησιμοποιούνται ακτίνες Χ ή άλλες επιβλαβείς ακτινοβολίες. Η χαρτογράφηση είναι ανώδυνη, σύντομη και ιδιαίτερα ακριβής στην αναγνώριση ύποπτων σπίλων. Το μεγάλο πλεονέκτημα της μεθόδου είναι ότι επιτρέπει την ανίχνευση ακόμη και μικρών διαφοροποιήσεων, οι οποίες μπορεί να περάσουν απαρατήρητες με απλό οπτικό έλεγχο.

ABCDE: Ο κανόνας που ξεχωρίζει τους ύποπτους σπίλους

Στο πλαίσιο της εξέτασης, ο δερματολόγος αξιολογεί κάθε σπίλο εφαρμόζοντας τον κανόνα ABCDE, ένα διεθνώς αποδεκτό σύστημα εκτίμησης της καλοήθειας ή μη ενός σπίλου. Συγκεκριμένα, εξετάζεται αν υπάρχει:

• A (Asymmetry – Ασυμμετρία): Ένας ύποπτος σπίλος δεν είναι συμμετρικός.
• B (Borders – Όρια): Ακανόνιστα, ασαφή ή δαντελωτά όρια αποτελούν ανησυχητικό στοιχείο.
• C (Colour – Χρώμα): Πολλαπλές αποχρώσεις στον ίδιο σπίλο ή αλλαγές στο χρώμα είναι χαρακτηριστικά που χρειάζονται αξιολόγηση.
• D (Diameter – Διάμετρος): Σπίλοι με διάμετρο μεγαλύτερη από 6 χιλιοστά θεωρούνται ύποπτοι.
• E (Evolution – Εξέλιξη): Οποιαδήποτε αλλαγή στο μέγεθος, το σχήμα, την υφή ή τα συμπτώματα (φαγούρα, αιμορραγία) ενός σπίλου απαιτεί έλεγχο.

Η ύπαρξη ενός ή περισσότερων από αυτά τα χαρακτηριστικά δεν σημαίνει πάντα κακοήθεια, ωστόσο δικαιολογεί περαιτέρω αξιολόγηση.

Ποιοι πρέπει να κάνουν χαρτογράφηση σπίλων;

Η χαρτογράφηση σπίλων είναι χρήσιμη για όλους, αλλά είναι απολύτως απαραίτητη σε άτομα που ανήκουν στις λεγόμενες ομάδες υψηλού κινδύνου. Συγκεκριμένα:

• Όσοι έχουν περισσότερους από 50 σπίλους.
• Άτομα με δυσπλαστικούς ή άτυπους σπίλους.
• Άτομα με ανοιχτόχρωμο δέρμα (φωτότυποι I και II).
• Όσοι έχουν ιστορικό συχνών ή σοβαρών ηλιακών εγκαυμάτων.
• Όσοι εκτίθενται τακτικά σε τεχνητές πηγές ακτινοβολίας (solarium).
• Άτομα με προσωπικό ή οικογενειακό ιστορικό καρκίνου του δέρματος.
• Άτομα που έχουν εξασθενημένο ανοσοποιητικό σύστημα (π.χ. μετά από χημειοθεραπεία ή άλλες ανοσοκατασταλτικές θεραπείες).

Για τις παραπάνω κατηγορίες, συνιστάται η επανάληψη της χαρτογράφησης μία έως δύο φορές ετησίως.

Τι ακολουθεί εάν η χαρτογράφηση αναδείξει έναν ύποπτο σπίλο;

Σε περίπτωση που η χαρτογράφηση σπίλων αναδείξει έναν ύποπτο σπίλο, ο δερματολόγος μπορεί να συστήσει τη διενέργεια βιοψίας, προκειμένου να επιβεβαιώσει την ακριβή φύση της βλάβης. Η βιοψία μπορεί να γίνει με διάφορους τρόπους: είτε με επιφανειακή αφαίρεση (shave biopsy), είτε με διάτρηση (punch biopsy) ώστε να ληφθεί τμήμα και από τα βαθύτερα στρώματα του δέρματος, είτε με ολική εκτομή (excisional biopsy) όταν απαιτείται η πλήρης αφαίρεση του σπίλου και ενός μικρού περιθωρίου γύρω από αυτόν. Η επιλογή της κατάλληλης μεθόδου εξαρτάται από την εκτίμηση του δερματολόγου.

Η χαρτογράφηση σπίλων ως ένα απαραίτητο εργαλείο για την έγκαιρη διάγνωση του καρκίνου του δέρματος

Το μελάνωμα, η πιο επιθετική μορφή καρκίνου του δέρματος, προκύπτει από την κακοήθη εξαλλαγή μελανοκυττάρων και αποτελεί πλέον μία από τις συχνότερες μορφές καρκίνου, με συνεχώς αυξανόμενη επίπτωση. Η έγκαιρη διάγνωση είναι καθοριστική, αφού όταν το μελάνωμα εντοπιστεί στα αρχικά του στάδια, οι πιθανότητες πλήρους ίασης είναι ιδιαίτερα υψηλές. Αντίθετα, αν η διάγνωση καθυστερήσει, υπάρχει σημαντικός κίνδυνος μετάστασης σε άλλα όργανα, μέσω του λεμφικού συστήματος.

Γι’ αυτόν τον λόγο, είναι σημαντικό κάθε άτομο να δίνει προσοχή στην κατάσταση των σπίλων του. Κάθε νέα ελιά που εμφανίζεται ή κάθε αλλαγή στο μέγεθος, το σχήμα, το χρώμα, την επιφάνεια ή την αίσθηση ενός ήδη υπάρχοντος σπίλου (π.χ. αν προκαλεί φαγούρα, αιμορραγεί ή πονάει), πρέπει να αποτελεί σαφή ένδειξη για επίσκεψη σε δερματολόγο. Ακόμα και αν δεν υπάρχουν τέτοια συμπτώματα, αλλά κάποιος έχει πολλούς σπίλους ή ανήκει σε ομάδα υψηλού κινδύνου, συνιστάται η συστηματική προληπτική παρακολούθηση.

Γενικά, η χαρτογράφηση σπίλων, όταν συνδυάζεται με την κλινική εξέταση και τη δερματοσκόπηση, δημιουργεί ένα ολοκληρωμένο προληπτικό πλαίσιο που επιτρέπει στον δερματολόγο όχι μόνο να ανιχνεύσει νωρίς τις επικίνδυνες βλάβες, αλλά και να προστατεύσει τον ασθενή από άσκοπες αφαιρέσεις αθώων σπίλων. Η πρόληψη και η έγκαιρη διάγνωση σώζουν ζωές και η χαρτογράφηση αποτελεί αναμφισβήτητα το ισχυρότερο εργαλείο στα χέρια του δερματολόγου προς αυτήν την κατεύθυνση.